خبرگزاری مهر-گروه هنر-علی حیدری؛ ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۷ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پر مخاطب.
شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.
از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری‌بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم. در هفتاد و هفتمین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» به سراغ نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» از ابراهیم پشت کوهی که در سال ۱۳۸۹ در کارگاه نمایش مجموعه تئاترشهر روی صحنه رفت، رفتیم.
دهه ۸۰ در تئاتر ایران، عرصه‌ای برای تجربه‌گرایی و بازتعریف موقعیت‌های نوآورانه در راستای امتداد مرزهای تئاتر ایران بود. دورانی که برخی کارگردانان جوان با تکیه بر شناخت آیین‌های بومی و گرایش به تئاتر شرق، تلاش کردند متون نمایشی کلاسیک غربی را از منظر فرهنگ ایرانی بازخوانی کنند. در این میان، نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم پشت‌کوهی، یکی از تجربه‌های این جریان به شمار می‌رود؛ نمایشی که با تلفیق نمایشنامه «مکبث» شکسپیر با آیین زار جنوب ایران و عناصر تئاتری شرقی همچون کابوکی و کاتاکالی، روایتی تازه از یک تراژدی شناخته‌شده را به صحنه آورد.
پشت‌کوهی با بهره‌گیری از تکنیک بیومکانیک میرهولد، روایتی کولاژگونه را خلق کرد که در آن عناصر نمایشی متنوعی همچون کمدیا دل‌آرته، آیین‌های بومی و زبان بدنی شرقی در هم تنیده شده بودند. این نمایش که حاصل حدود شش ماه تمرین فشرده با گروهی از بازیگران بندرعباس بود، در جشنواره‌های داخلی و خارجی مورد استقبال قرار گرفت. این نمایش به روایت مکبث است که برای به دست آوردن مقام بابازار، دانکن را که بابای بزرگ زار هرمز، هنگام و جرون است، به قتل می‌رساند اما زارها آرام نمی‌شینند و …
در ادامه با کارگردان این نمایش که از تولید آن چیزی حدود ۲ دهه می‌گذرد به گفتگو پرداختیم تا ضمن بازخوانی تجربه خلق این نمایش، نگاهی به شرایط تئاتر آن دوره، بازتاب‌های بین‌المللی اثر و تلاش‌های تازه برای بازتولید آن پس از ۲ دهه بیندازیم.
ابراهیم پشت کوهی؛ از «ذرات آشوب» تا «کمدی الهی»
ابراهیم پشت کوهی، نویسنده و کارگردان تئاتر متولد بندرعباس است. وی آثار نمایشی متعددی را تاکنون در کسوت کارگردان روی صحنه برده است که می‌توان به آثاری چون «ذرات آشوب»، «مکبث‌زار»، «از نظر سیاسی بی‌ضرر»، «کمدی الهی، جلد برزخ»، «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» و … اشاره کرد.
پروژه‌ای که محصول ۶ ماه تمرین سخت و طاقت فرسا بود
پشت کوهی درباره مدت زمان تمرینات این پروژه نمایشی به خبرنگار مهر عنوان کرد: تمرینات نمایش «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» نزدیک به ۶ ماه زمان برد و این پروژه را با گروه تئاتری که در بندرعباس داشتم شکل دادم، تمرینات سخت و طاقت فرسایی بود. خاطرم هست که وقتی برای حضور این نمایش در جشنواره تئاتر فجر، بهروز غریب‌پور در تمرین‌های ما حضور پیدا کرد، از دیدن نمایش شگفت‌زده شد و کار را برای جشنواره انتخاب کرد. فکر می‌کنم در آن برهه زمانی کیفیت اثر موضوع اصلی ذهن‌های ما بود و نه حضور روی صحنه به هر قیمتی.
مطالعه روی جریان تئاتر شرق؛ جرقه اولیه تولید اثر
وی با اشاره به جرقه اولیه شکل گیری این نمایش بیان کرد: مطالعاتم روی تئاتر شرق (کابوکی ژاپن و کاتاکالی هند) به همراه پژوهش‌هایم درباره آیین زار جنوب ایران، من را به این ایده رساند که «مکبث» شکسپیر می‌تواند بستری ایده‌آل برای تلفیق با آیین شرقی باشد. برای مثال خواهران جادوگر مکبث، پیوند طبیعی با آیین‌های زار داشته باشند.
تکنیک‌های اجرایی نوآورانه
این کارگردان درباره شیوه اجرایی این نمایش توضیح داد: می‌توانم بگویم مهم‌ترین عنصر نمایشی این پروژه، تلفیق بود. از بیومکانیک میرهولد به عنوان پل اتصال دهنده‌ای برای ترکیب عناصر کمدیادلارته، کابوکی و کاتاکالی استفاده کردم.
استقبال جهانی از یک مکبث شرقی
وی درباره استقبال مخاطبان از این نمایش توضیح داد: «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» چه در داخل و چه خارج و حتی در تمامی جشنواره‌های بین‌المللی که حضور پیدا کرد مورد اقبال عمومی مخاطبان و منتقدان قرار گرفت. منتقدی روسی معتقد بود؛ این نمایش آن‌قدر در فرهنگ شرقی تنیده شده که گویی شکسپیر آن را برای شرق نوشته است. شبیه همان حسی که از دیدن «سریر خون» کوروساوا داریم که حس می‌کنیم شکسپیر متنی را به صورت انحصاری برای کوروساوا نوشته است. در مواجهه با «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» حس این‌چنینی پیدا می‌کنیم، که انگار شکسپیر «مکبث» را به همین شیوه شرقی نوشته است.
نمایشی که پس از سال‌ها بازتولید می‌شود
پشت‌کوهی از اجرای دوباره این نمایش خبر داد و گفت: تمرینات بازتولید این اثر را آغاز کرده‌ایم و امیدوارم تا سه ماه آینده شاهد اجرای مجدد آن باشیم.
تئاتر دیروز و امروز
این هنرمند با مقایسه شرایط تولید تئاتر در آن برهه زمانی و وضعیت کنونی تولید اثر نمایشی، عنوان کرد: در آن دوران گروه‌های تئاتر بر اساس اندیشه شکل می‌گرفتند. امروز اما از اولین جلسه، سایه سنگین مسائل مالی بر فرآیند خلاقه سایه انداخته است. در آن دوران، تئاتر شهر واقعاً معبد تئاتر تجربی ایران بود و حضور افرادی مثل خسرو سینایی یا نجف دریابندری در سالن‌هایش عجیب نبود.
حال تئاترشهر چطور بود؟
وی در پایان در مورد اوضاع مجموعه تئاتر شهر در آن برهه زمانی، توضیح داد: به‌نظرم تئاترشهر در آن زمان قلب تپنده تئاتر بود. آثار آوانگارد و پیش‌رو در آن اجرا می‌شدند. تئاتر تماشاگر را برای گروه انتخاب می‌کرد و نه صرفاً حضور چهره‌هایی چون رپرها و سلبریتی‌ها که از لحاظ جنبه بازیگری ضعیف هستند. به عبارت بهتر وقتی نمایشی به تئاترشهر می‌آمد خیال مخاطب از کیفیت اثر راحت بود.
نظرات کاربران