به گزارش خبرنگار مهر، یکی از نکات ویژه نوحه خوانان و مداحان پیشکسوت کشورمان از چندین دهه قبل تا زمانی که موسیقی های کم مایه و برگرفته از ملودی های بی ربط برای تشدید ضرباهنگ نوحه ها در آیین های سینه‌زنی و زنجیرزنی در اغلب تکایا و حسینیه ها رخنه نکرده بود، توجه بسیار دقیق آنها روی اجرای نوحه ها و مرثیه هایی بر اساس تم ها و ردیف های موجود در موسیقی کلاسیک ایرانی بود که این دقت نظر ذاکران اهل بیت (ع) را نه تنها تبدیل به افرادی آگاه، دارای اندیشه و صاحب سبک کرده بود، بلکه آنها را به عنوان هنرمندانی نیز معرفی می کرد که خواسته یا ناخواسته تلاش می کنند برای ذکر مصیبت شهادت حضرت سید الشهدا (ع) شرایطی مهیا شود که گوش شنیداری در کنار انتقال مفهوم با موسیقی ردیف دستگاهی ایران آشنایی بیشتری پیدا کند.
این توجه و تمرکز هم در بسیاری مواقع تا جایی پیش می رفت که حتی بسیاری از خوانندگان عرصه های مختلف موسیقی بر اساس همین خوانش ها و نوحه ها دست به تولید آثارشان می زدند و فضا را به سمتی می بردند که گوش مخاطب به بهترین شکل ممکن شنونده و شاهد هم نشینی معقولانه و منطقی موسیقی با محتوای نوحه ها و ذکر مصیبت ها بود و می توانست براساس اندیشه و مفهوم مندرج در نوحه ها و ملودی های ملهم از موسیقی ردیف دستگاهی ایران و تسلط خواننده روی این ۲ مقوله از آنچه در تکایا و حسینیه های آن سال های نه چندان دور شنیده ایم بهترین استفاده معنوی و حسی را ببرد. مسیری که به واسطه اعتقاد راسخ ایرانیان با مفهوم عاشورا هرگز کم رنگ نشد اما در برخی مواقع وارد جریانی شد که بهترین مصداق برای آنچه اتفاق افتاده «افراط» و «تفریط» است.
شرایطی که تقریبا از دهه هشتاد به بعد به واسطه تغییر سلیقه ها، تغییر سبک های سینه‌زنی و زنجیرزنی که هدفی جز تهییج و نه تقویت اندیشه و مفاهیم مندرج در اشعار نوحه ها نداشت و همچنین ابزار و ادوات پرزرق و برق هیئت ها برای جلب مخاطب بیشتر به هر قیمتی ماجرای نوحه خوانی را با استفاده از آن چه «موسیقی» می نامیم، وارد مسیری کرد که اکنون برای برون رفت از بحران به وجود آمده باید کارهای زیادی انجام داد.
چارچوبی که هم باید مصداق های مرتبط با تغییر ذائقه مخاطبان به ویژه مخاطبان جوان را مد نظر قرار دهد و هم باید به گونه ای عمل کند که محتوا اسیر دست و پا بسته محتوای اشعار نشود. فضایی که تاکنون با چالش های زیادی مواجه و تبدیل به مقوله ای شده که بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران عرصه موسیقی و مداحی روی آن نظرات زیادی دارند و بر این باورند آسیب شناسی شرایط موجود باید تبدیل به یک «طرح مسئله» جدی در حوزه موسیقی آیینی شود.
اما در این فضایی که نیازمند بررسی و واکاوی جدی است، هستند افرادی که در قالب نوحه خوان و ذاکر اهل بیت نهایت تلاش خود را انجام می دهند تا با وجود همه فراز و نشیب هایی که در پیشینه فعالیت های آنها به چشم می خورد فضای محترمانه و درخورشان و آدابی از محرم و عزاداری را به نمایش بگذارند که از جهات مختلفی قابل بررسی و ستایش است. مسیری دارای آگاهی و صدالبته برنامه ریزی شده که در میان انبوه تولید و پخش نوحه هایی که دست کمی از فضای «دیسکو» ندارند توانسته هم ذائقه نسل جوان و امروزی جامعه را نگه دارد و هم شرایطی را فراهم آورد که عموم مردم و قشر پیشکسوت جامعه ایرانی نیز با نغمه ها و نواهای آنها همذات پنداری زیادی پیدا کنند. مسیری ارزشمند که محمود کریمی یکی از همین افراد است.
محمود کریمی از آن دسته نوحه خوانان و در این سال ها با مصداق «نوحه خوان هنرمندی» است که اگرچه سال ها در عرصه مداحی دارای سوابق زیادی بوده است اما عمده فعالیت ها و آثارش از دهه هفتاد بود که با استقبال ارادتمندان اهل بیت (ع) مواجه شد و شرایطی را فراهم کرد که وی به همراه تعدادی اندک از هم نسلانش تبدیل به الگوهایی شاخص در حوزه مرثیه سرایی و نوحه خوانی شوند. مسیری که گواه چنین ادعایی افزایش چشمگیر جمعیت حاضر در هیئت هایی است که کریمی و برخی دیگر از نوحه خوانان در آنجا مستقر هستند. فرآیندی که قطعا وجوه معنوی آن دربرگیرنده ارزش های فراوانی است اما به واسطه آگاهی، افکارسنجی و استراتژی یک گروه تولید محتوا که محمود کریمی در ردیف های اول آن قرار دارد توانسته وی را به عنوان یک نوحه خوان مولف در جامعه هدف خود معرفی کند. نوحه خوانی که تلاش کرده در این سال ها ضمن هوشمندی هایی که بر انتخاب اشعار تمرکز دارد در حوزه های موسیقایی نیز دست به ابتکاراتی بزند که با تمام ملاحظات و انتقاداتی که می تواند به همراه داشته باشد، دربرگیرنده جریان سازی هایی است و باید چنین نگاهی را تحسین کرد.
کریمی نوحه‌خوان که به نظر می آید نگاه و مطالعه ویژه ای روی دستگاه های موسیقی ایران و نقش آن در نوحه خوانی دارد، تقریبا جزو اولین مداحانی بود که بعد از به دست آوردن تجربیات ارزنده ای که از تغییر سبک های سینه زنی کسب کرده بود، تلاش کرد تا پلی بین گذشته و امروز باشد. او در این مجال بود که به واسطه یک نقشه راهبردی سعی کرد ضمن استفاده از ملودی ها و نغمه های برگرفته از سبک های سینه زنی چندین نسل قبل تر از خود، الحان نوحه ها را به سمت و سویی ببرد که هم شورانگیزی و ایجاد تهییج داشت و هم جوری در تکیه به واسطه میانداران و سبک های موسیقایی اجرا می شد که کمتر کسی از این چارچوب انتقاد می کرد. مسیری که یکی از اوج های آن ورود سنج و دمام به درون حسینیه محل سینه زنی محمود کریمی و عزاداران محله چیذر تهران بود و موجب شد تا بسیاری دیگر از تکایا نیز به تقلید از آن چه در این هیئت انجام گرفته، به طور رسمی از ادوات موسیقی در سینه زنی ها استفاده کنند. موضوعی که متاسفانه بازهم ماجرای «افراط» گریبان گیر ماجرا شد و حواشی را ایجاد کرد که قطعا نه به نفع موسیقی و نه عرصه نوحه خوانی بود. با این حال اما بدعتی بود که کریمی سعی داشت بدون اینکه اسیر جذابیت های صرف موسیقایی ماجرا شود، مسیر تازه ای را برای مجالس سینه زنی باز کند.
البته این تازه آغاز کار بود، چرا که کریمی تصمیم داشت روی همین رویکرد کارهای تازه ای انجام دهد. کارهایی که بسیاری از آنها در واقع ادامه همان سبک های سینه زنی دهه ۴۰ و ۵۰ تهران قدیم بود اما میزانسن صحنه اجرایی به شکلی چیده می شد که ذائقه نسل امروز را هم در نظر می گرفت. یکی از همین مصداق ها سبک چهارپایه خوانی کریمی در هیئت بود. به این قاعده که او قبل یا بعد از اجرای روضه به بیرون حسینیه یا خیمه می آمد و با استقرار یک چهارپایه به شیوه سنت چهارپایه خوانی تهرانی ها در محرم که مرحوم احمد دلجو (مداح) یکی از مهم ترین های این عرصه بود و همچنین به اهتزار درآمدن پرچمی بزرگ مزین به نام حضرت سیدالشهدا (ع) نوحه هایی را می خواند که سبک آنها نیز براساس همان سبک و سیاق خوانش نوحه های قدیمی بود و با صدا و لحن خاص کریمی به گونه ای پیش روی سوگواران قرار می گرفت که حال خوبی بر اتمسفر جلسه حاکم می شد.
یکی دیگر از خصوصیات محمود کریمی در خوانش های خود که در این چند سال هم شدت بیشتری به خود گرفته، اجرای نوحه هایی براساس ملودی ها و نواهای ماندگار بعضا ملی میهنی یا آثار بزرگان عرصه موسیقی است. فرآیندی که اوج آن در اجرای نوحه معروف به «ای ایران ایران» با استفاده از موسیقی قطعه ملی میهنی با صدای مرحوم محمد نوری هم در تکیه چیذر و هم در حسینیه حضرت امام خمینی (ره) بود که رهبری هم قبل از آغاز مراسم به کریمی فرمودند: «ای ایران بخوان»؛ نکته ای که می تواند به عنوان یکی از امتیازات موسیقایی محمود کریمی در اجرای نوحه هایش محسوب شود.
کریمی اما به این شرایط هم قانع نبود. او تلاش کرد تا با استفاده از ملودی ها و نواهایی ملهم از موسیقی اقوام ایران نوحه هایی را نیز آماده کند که بتواند براساس آنها رنگ و بوی متفاوت و کمتر تجربه شده ای را پیش روی سوگواران قرار دهد. مسیری که در این چند سال چندین و چند بارتکرار شد و نشان داد که ظرفیت بالقوه موسیقی نواحی ایران در صورت هوشمندی و ابتکار عمل تا چه اندازه می تواند هم در شورانگیزی برای عرض ارادت و هم در حوزه القای یک محتوای مذهبی، نقش ارزنده‌ای ایفا کند. موضوعی که محمود کریمی بارها و بارها در قالب گویش ها و لهجه های مختلف، آن را در مراسم سینه زنی تجربه کرده و نشان داده که می توان با این رویکرد کارهای تاثیرگذاری انجام داد.
به هر ترتیب محمود کریمی نشان داده علاوه بر تسلطی کم مثال در مداحی و نوحه خوانی، می بایست در حوزه موسیقی نیز آگاهی داشت، یک آگاهی خردمندانه که هم جوانب شرعی ماجرا را مورد توجه قرار دهد و کار را به افراط و تفریط نرساند و هم بتواند مسیر خوبی برای بیان مفاهیم اشعار نوحه آن هم مبتنی بر نوشته های مقاتل ایفا کند. چارچوبی که بی تردید خالی از انتقاد نیست اما کریمی نشان داد می توان با تکیه بر موسیقی، فضای متعارفی را در نوحه خوانی تعریف کرد که در عین قاعده مندی و پرهیز از باری به هرجهت بودن، بدعت های خوبی برای جذب جوانان به سمت حسینیه ها و تکایا طراحی کرد. مسیری که اگرچه در برخی مواقع توسط برخی مداحان کم سن و سال تر وارد چالش های عجیب و غریبی شده اما قطعا نمی توان نقش محمود کریمی در ایجاد یک پل ارتباطی مستحکم بین گذشته و حال را نادیده گرفت. فرآیندی که یک «دم گرم» می خواهد و اندکی مطالعه خردمندانه که می تواند با موسیقی نیز هم نشینی مسالمت آمیزی داشته باشد.
نظرات کاربران