رضا حماسی کارگردان فیلم سینمایی «لاک‌پشت و حلزون» در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به خط داستانی این اثر گفت: این فیلم درباره پسربچه‌ای ۱۰ ساله به نام پدرام است که به‌تنهایی با مادرش زندگی می‌کند. او با مادرش مشکلاتی دارد؛ مادرش، افسانه، قصد ازدواج مجدد با مردی به نام شهرام را دارد و دلیل اصلی مشکلاتش با پدرام را نیز همین تصمیم می‌داند. در این میان، پدرام با مردی غریبه آشنا می‌شود و میان آنها رابطه‌ای دوستانه شکل می‌گیرد و ادامه داستان در بستر این دوستی پیش می‌رود. این خلاصه‌ای از داستان فیلم است.
این کارگردان با تأکید بر اینکه فیلمش برای گروه «هنر و تجربه» تولید نشده است، گفت: اساساً هیچ فیلمی برای گروه «هنر و تجربه» ساخته نمی‌شود، چراکه این مجموعه یک نهاد تولیدی نیست و در فرآیند ساخت فیلم‌ها نقشی ندارد. این گروه صرفاً مسئولیت پخش برخی آثار را بر عهده دارد و حتی در این زمینه نیز عملکردش با آنچه در ابتدا به عنوان هدف تعریف شده بود، فاصله زیادی پیدا کرده است.
وی افزود: هدف اولیه از راه‌اندازی گروه «هنر و تجربه» این بود که بستری برای دیده شدن فیلم‌های هنری، تجربه‌گرا و مستقل فراهم شود؛ فیلم‌هایی که مخاطبان خاص خود را دارند و نیازمند بستر مناسبی برای اکران در بازه‌های زمانی بلندمدت و در سالن‌های مشخص بودند. اما اکنون نه تنها آن اهداف فراموش شده، بلکه با گذشت زمان وضعیت به مراتب بدتری هم پیدا کرده است.
لاک‌پشت و حلزون؛ فیلمی که با مخاطب عام ارتباط می‌گیرد
حماسی با اشاره به نحوه اکران فیلمش توضیح داد: ما در زمان تولید «لاک‌پشت و حلزون» اصلاً به این فکر نمی‌کردیم که فیلم در گروه «هنر و تجربه» اکران شود. فیلم را ساختیم تا دیده شود و برایش پخش‌کننده پیدا کردیم. این اثر نه یک فیلم کاملاً خاص و صرفاً هنری است و نه اثری تجاری که صرفاً بخواهد بازار را هدف قرار دهد. بلکه فیلمی است که می‌تواند با مخاطب عام هم ارتباط برقرار کند و تا امروز هم این ارتباط شکل گرفته است.
این کارگردان با انتقاد از شرایط اکران فیلمش گفت: متأسفانه در اکران با محدودیت‌هایی جدی مواجه هستیم. تعداد سالن‌ها بسیار کم است، سانس‌ها در بدترین ساعات روز قرار دارند و اصلاً برای مخاطب عمومی شناخته‌شده نیست. بسیاری از مردم حتی نمی‌دانند «هنر و تجربه» چیست.
وی افزود: امروز اگر به فیلم‌های در حال اکران این گروه نگاه کنیم، چه از نظر کمی و چه کیفی، بسیاری از آثار نه ویژگی‌های هنری دارند و نه تجربه‌گرا هستند. به‌نظر می‌رسد صرفاً به‌دلیل نداشتن امکان اکران در سینمای بدنه، به گروه «هنر و تجربه» هدایت شده‌اند. این مسئله باعث شده مسیر اصلی این گروه منحرف شود.
سینمای مستقل در حال حذف شدن است
حماسی تأکید کرد: اگر ما امروز فیلم‌مان را در گروه «هنر و تجربه» اکران کرده‌ایم، تنها به این دلیل است که در فضای سینمای مستقل، امکانات دیگری در اختیار نداریم. در واقع به شکلی نانوشته، سینمای مستقل به‌سمت حذف شدن سوق داده می‌شود؛ حذف از طریق محدودسازی امکانات، سانس‌ها، سالن‌ها و در نهایت دیده نشدن.
وی افزود: «هنر و تجربه» باید جایی برای نمایش فیلم‌هایی باشد که در جریان اصلی سینما جایی ندارند، اما برای مخاطبانی جدی ساخته شده‌اند؛ مخاطبانی که برای سلیقه و زمان خود ارزش قائل‌اند. هدف این گروه هیچ‌گاه رقابت با جریان غالب نبوده، بلکه تأمین بستری برای تنوع نگاه در سینمای ایران است. اما آنچه اکنون شاهدش هستیم، وانمود کردنِ وجود فرصت برای آثار مستقل است در حالی که در عمل فضایی برای نمایش این آثار باقی نمانده است.
وی تصریح کرد: اگر واقعاً اراده‌ای برای حمایت از این فیلم‌ها وجود ندارد، شاید بهتر باشد صراحتاً اعلام شود تا فیلمسازان با آگاهی کامل تصمیم بگیرند، نه اینکه با کمترین تبلیغات، محدودترین سانس‌ها و بی‌توجهی مطلق سالن‌داران، فیلم‌ها روی پرده بروند.
حماسی با اشاره به شرایط ناعادلانه اکران یادآور شد: وقتی تنها یک سانس در ساعت ۴ بعدازظهر برای فیلمی در نظر گرفته می‌شود، عملاً امکان معرفی، تبلیغ یا جذب مخاطب از بین می‌رود. این وضعیت منطقی نیست و حتی سالن‌دارها نیز برای چنین آثاری ارزشی قائل نیستند.
کارگردان فیلم «لاک‌پشت و حلزون» با اشاره به مشکلات پیش‌روی اکران این فیلم عنوان کرد: با وجود اینکه فیلم از نظر روایت، بازی‌ها و مضمون ظرفیت اکران عمومی داشت، دفاتر پخش تمایلی به همراهی نشان ندادند و پس از واگذاری فیلم به گروه «هنر و تجربه»، برخی گفتند این فیلم نباید در این گروه اکران می‌شد اما این‌گونه صحبت‌ها معمولاً بعد از وقوع ماجرا مطرح می‌شود و پیش از آن حمایتی در کار نیست.
دفاتر پخش دورو؛ ریسک ناپذیری و طفره رفتن
وی با انتقاد از رویکرد دفاتر پخش افزود: به نظر می‌رسد این دفاتر آگاهانه یا ناخودآگاه به حذف آثار متفاوت دامن می‌زنند. در ظاهر حمایت می‌کنند، اما در عمل با تکیه بر توجیهاتی چون بازار و اقتصاد سینما، از پذیرش ریسک طفره می‌روند. این در حالی است که بسیاری از فیلم‌های پرفروش نیز تنها با تکیه بر تبلیغات گسترده به موفقیت رسیده‌اند.
این فیلمساز تأکید کرد: دفاتر پخش حاضر به سرمایه‌گذاری روی آثار تازه و متفاوت نیستند و ترجیح می‌دهند الگوهای تکراری را دنبال کنند. چنین نگاهی موجب شد «لاک‌پشت و حلزون» از امکان اکرانی گسترده محروم بماند.
حماسی در ادامه ابراز امیدواری کرد که در اکران آنلاین شرایط بهتری برای فیلم فراهم شود و گفت: اگر فضای آنلاین با عدالت بیشتری اداره شود، این فیلم می‌تواند مخاطبان بیشتری را جذب کند، چراکه تماشاگران نیاز دارند با نگاه‌های تازه‌تری مواجه شوند. وجود فرصت‌های برابر در نمایش آثار، تأثیر مستقیم بر کیفیت تولید دارد. وقتی فیلمساز بداند که می‌تواند اثرش را به نمایش بگذارد و با دیگر آثار رقابت کند، انگیزه بیشتری برای تولید خواهد داشت و این روند به رشد کلی سینمای ایران منجر می‌شود.
وی افزود: با وجود همه دشواری‌ها، سینمای مستقل راه خود را ادامه می‌دهد. فیلمساز مستقل نه به فشار ساختار رسمی، بلکه به باور خود به مسیری که درست می‌داند، متکی است.
نبودن توازن در فرایند تولید و پخش سرمایه‌گذاران را می‌ترساند!
حماسی با اشاره به دشواری‌های فیلمسازی در فضای مستقل عنوان کرد: بزرگ‌ترین مشکل سینمای مستقل، نبود حمایت مالی و دولتی است. در این فضا اغلب سرمایه‌ها شخصی‌اند و سرمایه‌گذار نیز انتظار بازگشت سرمایه دارد، اما به‌دلیل نبود توازن در فرآیند تولید و پخش، این چرخه به‌سختی شکل می‌گیرد. در سینمای مستقل حتی برای مستقل بودن هم باید مجوز گرفت و همین الزام باعث بر هم خوردن معادلات می‌شود. از تأمین بودجه گرفته تا یافتن سرمایه‌گذار، مسیر دشوارتری نسبت به جریان اصلی سینما پیش روی فیلمساز قرار دارد.
درباب یک سینمای صمیمی
این فیلمساز درباره تنها مزیت این فضا توضیح داد: تنها امتیاز نسبی تولید مستقل، همراهی صمیمانه‌تر عوامل با فیلمساز است. افرادی که به سینما علاقه دارند و نگاه مستقلی دارند با انگیزه بیشتری وارد پروژه می‌شوند و این همراهی به ایجاد رابطه‌ای سازنده در فرآیند تولید منجر می‌شود. البته همین مزیت هم در مقابل مشکلات مالی و ساختاری به‌سختی دیده می‌شود، چراکه اگر حداقل‌های تولید فراهم نباشد، پروژه حتی وارد مرحله فیلمبرداری هم نمی‌شود. بسیاری از طرح‌ها در همین مرحله ابتدایی متوقف می‌شوند.
وی تأکید کرد: اگر فیلم از مرحله جذب سرمایه عبور کند و به تولید برسد، تجربه آن برای عوامل و فیلمساز لذت‌بخش خواهد بود چون اثری خلق شده که وجود دارد، فارغ از آنکه در جشنواره‌ها دیده شود یا در اکران با استقبال مواجه شود.
حماسی درباره زمان اکران این اثر، یادآور شد: آغاز نمایش فیلم هم‌زمان با وقوع جنگ تحمیلی ۱۲ روزه بود و طبیعتاً فضای عمومی جامعه متأثر از این اتفاق شد. همان میزان استقبال حداقلی نیز که ممکن بود شکل بگیرد، به‌دلیل تعطیلی‌ها و نگرانی‌های عمومی از بین رفت.
وی با اشاره به لغو برنامه‌های تبلیغاتی فیلم افزود: به‌دلیل شرایط ایجادشده، نتوانستیم فیلم را آن‌طور که برنامه‌ریزی کرده بودیم، معرفی کنیم. با این حال، در تلاش هستیم با همکاری سینما «هنر»، سانس‌های محدود را بازگردانیم و با تبلیغات بیشتر، امکان تماشای فیلم را برای مخاطبان فراهم کنیم.
وی ادامه داد: وقتی فیلم در سانس‌های پراکنده و سالن‌های دورافتاده نمایش داده می‌شود، طبیعی است که آمار مخاطب هم پایین باشد. این وضعیت منجر به برداشت نادرست از عملکرد فیلم می‌شود.
آمار رسمی ملاک معتبری نیست؛ امید به موفقیت در اکران آنلاین
حماسی همچنین با اشاره به برخی شیوه‌های غیرشفاف در اکران فیلم‌ها، عنوان کرد: حتی در جریان اصلی سینما، برخی پخش‌کننده‌ها با خرید بلیت یا تبلیغات غیرواقعی، آمار فروش را دست‌کاری می‌کنند و به همین دلیل، نمی‌توان آمار رسمی را ملاک استقبال واقعی دانست.
وی در پایان اظهار کرد: هیچ‌کدام از متغیرهای معمول در اکران برای این فیلم به‌درستی عمل نکرده و تنها ملاک واقعی، بازخورد مخاطبانی است که فیلم را دیده‌اند. امیدوارم شرایط نمایش تغییر کند تا مسیر تماشای فیلم برای علاقه‌مندان هموارتر شود، یا در صورت تداوم این وضعیت، اکران آنلاین بتواند زمینه دیده شدن فیلم را فراهم کند.
فیلم سینمایی «لاک‌پشت و حلزون» به نویسندگی محسن رضایی، کارگردانی رضا حماسی و تهیه‌کنندگی مشترک رضا حماسی و هوشنگ نورالهی از ۲۳ خرداد در گروه «هنروتجربه» اکران شد و نمایش آن در سینماهای کشور همچنان ادامه دارد.
لیلا زارع، علی مصفا، البرز کروبه، سام نوری، پانته‌آ مهدی‌نیا، زهره حجازی، علی رستگاری، محمد نریمانی و حمید خردمندی از بازیگران اصلی این فیلم هستند.
نظرات کاربران